माझ्या डायरीतून- ५३

१८.७.२०१२

‘कवितेभोवतीचं अवकाश’ लेखसंग्रह तयार होऊन हातात आला. छान झालाय. वाट बघून बघून इतक्या दिवसांनी आलेला समाधनाचा, आनंदाचा क्षण पुटकन हातातून निसटला... पुस्तकाचं आगमन साजरं करणं चालू आहे....

५.८.२०१२

ठरल्याप्रमाणे काल कॉन्टिनेन्टल प्रकाशनाच्या हॉलमधे डॉ. सदानंद मोरे सरांच्या हस्ते ‘कवितेभोवतीचं अवकाश’चा प्रकाशन समारंभ झाला. छान.. हृद्य झाला. मोरे सर पुस्तकाविषयी खूप छान बोलले. या लेखनाचं वेगळेपण काय आहे ते अधोरेखित केलं.... त्यांचं बोलणं ऐकल्यावर ते रेकॉर्ड करायला हवं असं वाटलं. माझाही पुस्तकाविषयीचा आदर वाढला.... ‘कवितेविषयी कसं लिहायला हवं त्याचं रोल मॉडेल असं हे पुस्तक आहे... कवितेविषयी कवी लिहितो तेव्हा समीक्षकाच्या भूमिकेत जातो. यातलं लेखन कवीच्या भूमिकेतूनच केलेलं आहे.... स्वशोध ते ईश्वर-शोध याचं माध्यम असते कविता ही इनसाइट वेगळी आहे... कवितेचं मूलभूत सामर्थ्य जाणण्याचा आणि तो मांडण्याचा प्रयत्न या लेखनात आहे... स्वतःच्या आणि इतरांच्या कवितेबद्दल सारख्याच भूमिकेतून लिहिलेलं आहे... हायडेग्गर यांच्या लेखनाचा प्रभाव या लेखांत आहे... पण त्या विचारांची कॉपी केलेली नाही. समजून, पटवून घेऊन लिहिलेलं आहे. कवी निराकाराला साकार कसं करतो याचं उदाहरण तुकोबांच्या अभंगांमधून दाखवून दिलेलं आहे.... रॉय किणीकरांच्या ‘उत्तररात्र’वर लिहिलेला लेख उत्तम झाला आहे.... कवितेचं स्वरूप, निर्मिती-प्रक्रिया, आस्वाद-प्रक्रिया, अनुवाद अशा वेगवेगळ्या प्रकारे कवितेविषयी लिहिलेलं आहे. कवितेभोवतीचं अवकाश जगण्यातल्या तपशिलांनी भरलेलं असतं.. जगणं कवितेहून मोठं आहे. म्हणून कविता सतत लिहिली जाणार.. शेवटच्या लेखात कुसुमाग्रजांची अर्थपूर्ण कविता अगदी योग्य तर्‍हेनं उद्‍धृत केलेली आहे...’ असं बरंच काही मर्मग्राही बोलले. श्रोत्यांनाही आवडलं भाषण आणि कार्यक्रमही. खूप जणांनी पुस्तकं विकत घेऊन सही घेतली...

.......

९.८.२०१२

पुस्तक प्रकाशनानंतर प्रतिक्रिया येत आहेत.... ‘अवकाश’ शब्द पुल्लिंगी आहे’.. पण मी ‘कवितेभोवतीचं अवकाश’ असा नपुसकलिंगी वापर केला आहे. या संदर्भात चंद्रकांत पाटील सारांची मेल आली आहे. मी अशा वापरामागचा माझा विचार कळवलाय. त्यानिमित्तानं त्यावर पुन्हा विचार झाला. भाषातज्ञ  सत्वशीला सामंत म्हणाल्या, ‘पुस्तकाच्या शीर्षकात प्रथम असा नपुसकलिंगी वापर सुनिताबाई देशपांडे यांनी केला होता. नंतर ज्ञानेश्वर मुळे यांनी केला होता. आता तुम्ही... आता हा शब्द उभयलिंगी असल्याची नोंद शब्दकोशात होईल....

अशा वेगवेगळ्या स्पष्टीकरणांना सामोरं जावं लागेल हळू हळू... चंद्रकांत पाटील सारांच्या मेलला मी दिलेलं उत्तर वाचून त्यांची अपमानास्पद मेल आली... ‘उतारवयातही नवेपणा, उथळपणा असणं दुर्दैवी आहे.... इत्यादी. त्यांनी ‘अवकाश’चा अर्थ आकाश कधीच होत नाही असं ठाम विधान केलंय. आणि आकाश आणि आभाळ मधला बाळबोध फरक सांगितलाय..... ज्ञानेशवरांपासून फारच व्यापक असलेल्या अवकाश शब्दाचा विशिष्ट अर्थाने वापर होत आला आहे असा मोघम शेरा मारलाय.... अवकाश शब्दाविषयीचा माझा ‘आग्रह’ चुकीचा आणि अडाणीपणाचा आहे असं म्हटलंय.... या मेलमुळं अस्वस्थ व्हायला झालं खूप... पण त्यांना धन्यवाद अशी मेल करून ‘अवकाश’च्या अर्थाचा शोध घेतला, घेतेय. अवकाश आणि आकाश यातील एका बिंदूवरील साम्याचे कितीतरी पुरावे मिळाले. सरांची विधानं साधार खोडून काढता येतील. पण कितीही आधार मिळाले तरी त्यांना याबद्दल काही लिहिण्यात एनर्जी वाया घालवायची नाही असं ठरवतेय. ‘न पाठवलेलं पत्र’ म्हणून त्याविषयीची माझी प्रतिक्रिया लॅपटॉपमधे नोंदवून ठेवलीय... या अस्वस्थतेतून अधिक विचार, संशोधन झालं, होतं आहे... स्वतःवर खूश होण्याच्या अधांतर अवस्थतेतून जमिनीवर आलेय...

***

आसावरी काकडे